Expertise Oncologie

In 2010 wandelde ik de Daniel den Hoedkliniek binnen en begon ik aan mijn stage voor de opleiding Kunstzinnige Therapie. Nu blijkt dat met die stappen ik een wereld binnen wandelde waarin ik voelde dat ik op mijn plaats was. Vanaf de eerste dag merkte ik dat ik met penselen, krijt en potloden iets kon raken bij de patiënten in het ziekenhuis, dat de creatieve opdrachten beweging brachten en daardoor de mens achter de patiënt tevoorschijn kwam. Sinds 2010 is mijn ervaring in de oncologie gegroeid: van ziekenhuis en revalidatie naar psychologische behandeling en een programmaweek voor AYA’s. Lees er meer over in dit artikel. 

Kleur in de kamer
Als ik terugkijk, zie ik direct beelden van het oude gebouw, beelden van sfeervol ingerichte verpleegafdelingen, beelden van de gezichten van de Daniel in de wandelgangen (zoals de verpleegkundigen met wie ik altijd graag samen werk), maar vooral beelden van patiënten of beter gezegd van ontmoetingen met patiënten. Een glimlach, een twinkeling in de ogen, een traan rollend over de wang, een inzicht wat plots invalt, enthousiasme, blijdschap, maar ook ontlading in de beweging over het papier en persoonlijke verhalen over herinneringen, wensen, piekergedachtes, de toekomst en ga zo maar door. Het tekenen en schilderen bracht kleur in de kamer en kleur in de gesprekken in de kamer (ook buiten de therapie).

Liefde voor later
Ook voor naasten was de kunstzinnige therapie van grote betekenis; soms zaten zij erbij en konden ze genieten van de ontspanning die de creativiteit bracht of de creaties werden cadeautjes voor naasten die bij het geven ontroering brachten. Jonge vaders die tekeningen maakten voor op de kinderkamers; zo is pappa toch dichtbij. Jonge ouders met wie ik mee mocht denken over ‘liefde voor later’: brieven schrijven of tekeningen met vlinders, regenbogen of sterren. Teken- en schilderwerk is regelmatig gebruikt op rouw- of dankkaarten of het hangt als dierbare herinnering bij nabestaanden in huis.

Voorschilderen
Geïnspireerd door een stagiaire kunstzinnige therapie begon ik ook met voorschilderen; een fijne techniek voor patiënten die te weinig vitaliteit hebben om zelf actief aan de slag te gaan. Ik herinner me nog dat sommige patiënten een zachtheid in hun gezicht kregen terwijl ze het proces volgden. Dit waren overigens de sessies waarbij ik meestal ondersteboven tekende of schilderde, zodat de patiënt het liggend vanuit bed goed kon volgen en we ook met elkaar in contact konden blijven. Omdat ik nu eenmaal geen kunstenaar ben (maar een kunstzinnig therapeut) waren dit sessies met behoorlijk veel uitdaging, zeker als de patiënt een specifieke wens had (zoals een (klein)kind of huisdier). Dan telt niet alleen het proces, maar zeker ook het resultaat. Het viel me vaak op dat als het beeld herkenbaar werd, de patiënt heel aandachtig begon te kijken en bijna in het beeld leek te verdwijnen.

Intuïtief werken
Naast deze meer resultaat gerichte werkstukken, werkte ik ook vaak intuïtief met patiënten. “Niet denken, maar doen; uw handen weten het wel.”  Omdat ik zelf vaak mee deed, kwamen we in een creatieve stroom en lukte het vaak (tot grote verbazing van de patiënt) vanzelf. “Hoofd uit (die staat hier al zo vaak aan) en we zien wel, begin maar met de kleur die het meest naar u lacht, ” hoorde ik mezelf vaak zeggen als ik de patiënt naar het lege vel papier zag staren. Soms voegde ik er nog bemoedigend aan toe: “Het resultaat zit in de mens, niet in de tekening of schildering, als u het prettig vond om te doen, is het al geslaagd.” Tijdens dit soort sessies kan er van alles gebeuren. Vaak wordt pijn/ verdriet gedeeld in woorden, terwijl de handen over het papier bewegen; de diagnose, de aanloop er naartoe, de enorme omwenteling van gezond naar ziek, van vanzelfsprekend naar onzeker, de grote vraag naar houvast, piekergedachtes, maar ook hoe de diagnose en het behandelproces oude pijn weer wakker kunnen maken, familiesystemen overhoop kunnen gooien waarbij rollen veranderen. Patiënten zagen de therapie dus niet alleen als een momentje van afleiding van de ziekte, maar ook als een mogelijkheid gedachtes, gevoelens en trauma’s te delen. Na afloop keken we naar de werkstukken, soms van verschillende perspectieven en filosofeerden we wat zichtbaar was geworden. We keken naar elementen als kleur, donker, licht, aantallen, beweging en de samenhang. Het geheel krijgt dan betekenis wat vaak gepaard gaat met een verwondering bij de patiënt.

De ziekenhuiskamer als atelier
En naast deze diepgaande sessies waren er natuurlijk ook de sessies met licht, lucht en beweging. Dan werd de ziekenhuiskamer een atelier en gingen we lekker vrij experimenteren. Bijvoorbeeld door veel water te gebruiken en de schilderplank steeds schuin te houden, zodat de verf gaat lopen. Of door druppels alcohol of korrels zout op het papier te laten vallen. Of door b.v. technieken te gebruiken met gescheurde stukjes papier. Ik herinner me nog een patiënte rond de feestdag ‘Holi’; we legden een vochtopvangmatje in bed en spetterden er met de verf behoorlijk op los. Het was best een vrolijke boel. Zo ook als patiënten of hun naasten jarig zijn; dan maken we er gewoon een gezellig, creatief familiemomentje van en zorg ik voor foto’s als herinnering. Wat is kunstzinnige therapie toch veelzijdig!

Na de behandelingen
Als de behandelingen waren afgerond verdween de patiënt uit beeld. Soms kwam een patiënt nog terug als de diagnose weer terug was; dan pakten we het contact weer op. Het gebeurde ook dat ik mail kreeg van patiënten waarin ze vertelden hoe het met ze gaat. Het waren vaak leuke mails met foto’s waar ik enorm blij van werd en waar ik ook de collega’s op de afdeling graag over vertelde. Zo was er een patiënte die zich wilde inzetten voor ‘Matches’; ze zag het als haar missie mensen te vertellen over stamceltransplanties. Of de patiënte die een boek wilde schrijven n.a.v. de blogs die ze in haar ziekenhuishuisperiode had geschreven. Ook herinner ik me de patiënt die verschillende malen mailde en elke keer weer een nieuwe stap in zijn herstel kon delen; de laatste keer was hij zelfs weer goedgekeurd voor de vrijwillige brandweer, hoe gaaf is dat?! Sommige patiënten zag ik ook terug in het patiënt informatie centrum oncologie; tijdens een kunstzinnige oefening keken we terug, stonden we stil in het hier en nu of blikten we voorzichtig vooruit. Ik hoorde vaak terug hoe zwaar het herstel wordt ervaren; de vermoeidheid, de complicaties t.g.v. de behandelingen of de psychische worsteling. Zo is er niet altijd begrip vanuit de omgeving of werkgever, merkt de patiënt ook zelf dat hij/zij niet meer de oude is (maar wie dan wel?) en is het vaak een zoektocht naar hoe om te gaan met alles wat je hebt meegemaakt. Relaties die veranderen of het juist op zoek gaan naar een relatie, maar hoe doe je dat? Wanneer zeg je b.v. dat je kanker hebt gehad en wanneer maak je bespreekbaar dat je mogelijk onvruchtbaar bent geworden? De periode na de behandelingen valt voor veel patiënten enorm tegen en heeft zelfs een naam ‘het zwarte gat na kanker’.

Programmaweken voor jong volwassen ex-kankerpatiënten
Na 10 jaar oncologie kwam er een mooi project bij: de Soul Search Foundation. Een stichting die programmaweken organiseert voor jong volwassenen na kanker. Een week weg van huis, weg van het dagelijkse ritme en bijbehorende verantwoordelijkheden en samen met lotgenoten stil staan, terugkijken en vooruitkijken. Een week met een vol programma, want er wordt hard gewerkt: yoga, coaching en beeldende therapie. Een week waarin de jong volwassenen op zoek gaan naar hun nieuwe normaal na kanker. In de programmaweken geef ik beeldende groepstherapie en de ontspannen middagyoga. In de beeldende therapie krijgen emoties de ruimte in kleur, vorm en beweging. En ook: zicht krijgen op patronen en het lichaamsbewustzijn (ademhaling, spierspanning, zithouding). De deelnemers komen zichzelf behoorlijk tegen in zo’n week, maar ook ervaren zeker ook steun en vooral ook de kracht om verder te kunnen. Ik vind het prachtig dat ik als beeldend therapeut mijn expertise mag inzetten om de jong volwassen ex-kanker patiënten te begeleiden. Juist door mijn jarenlange ervaring in het ziekenhuis (aan bed, tijdens behandelingen) kan ik goed aansluiten in het herstel- en verwerkingsproces. Inmiddels hebben we een aantal programmaweken (in Nederland en Portugal) mogen organiseren en gaan we verder! Naast de beeldende therapie verzorg ik tijdens de programmaweek ook de middagyoga. In de middagyoga staat rust en ontspanning centraal: na een dag hard werken weer thuiskomen bij jezelf.

SanaVera, psychologische steun bij kanker
Sinds 2021 werk ik met GZ-psychologen samen bij SanaVera. SanaVera biedt psychologische steun aan patiënten met kanker en hun naasten. We werken multidisicplinair volgens een GGZ-constructie. Als beeldend therapeut werk ik zowel individueel als met groepen. Vaak staat het uiten van emoties centraal, evenals het leren omgaan met de nieuwe situatie (na ziekte en behandelingen), als ook het versterken van de gezonde innerlijke kracht. Ik vind het prachtig nu ook in de herstelfase met patiënten (en naasten) met de beeldende therapie te kunnen steunen. Sommige patiënten kennen mij nog uit het ziekenhuis (in de periode van de actieve behandelingen) en hebben mij ook in in het nazorgtraject kunnen vinden. Naast volwassenen begeleid ik ook regelmatig kinderen uit het gezin in de beeldende therapie. Naast beeldende therapie verweef ik ook elementen uit de yoga in de individuele sessies en geef ik wekelijks in een kleine groep (met individuele aandacht) een ontspannen yogales. Team SanaVera heeft enorm veel expertise in de oncopsychologie, u bent in vertrouwde handen.

Praktijk aan de rotte
Zowel bij SanaVera als bij mijn praktijk aan de rotte komen patiënten met kanker en hun naasten. Ook kinderen van patiënten zijn welkom in de praktijk. Bij kinderen werkt de non-verbale aanpak altijd goed: ze hebben vaak geen woorden of gedachtes over de situatie, maar voelen wel van alles in hun lijf. In de therapie kunnen ze ontladen en ontspannen en als er wel woorden zijn, kunnen ze die vrij delen en kan ik een beetje met ze meedenken. In de praktijk heb ik ook regelmatig ouder-kindsessies en ook bij SanaVera kan ik het het atelier gezinssessies bieden. Rituelen vormen dan vaak het uitgangspunt, zoals ‘liefde voor later’ of ‘dag kanker’.

Expertise delen
Naast beeldend therapeut ben ik ook betrokken als (gast)docent op diverse hogescholen. Ik verzorg ervaringsgerichte gastcolleges waardoor studenten een rijk beeld krijgen over de mogelijkheden van beeldende therapie voor patiënten en naasten met kanker.  In de minor oncologie (HBO-V) begeleid ik studenten via het beeldend werken t.a.v. zelfzorg. Daarnaast deel ik mijn expertise d.m.v. artikelen in vakbladen en op scholingsdagen voor beroepsprofessionals.

Artikel over beeldende therapie, geschreven door Yvonne Peschier, voor magazine ‘Leven en kanker’:
Ze kon weer vooruitkijken